Konstrukcija motora, izbor materijala komponenti motornog sklopa i ostalo, mogu značajno da se razlikuju od motora do motora u istoj klasi, kod različitih proizvođača. Zbog toga ali i ostalih specifičnosti ugrađenih u motore, u praksi je veoma teško uskladiti opšte (ACEA ili API) zahteve sa svim zahtevima na kojima insistiraju proizvođači motora. Da bi osigurali projektovani životni vek, bezbedan i pouzdan rad, ekonomičnu potrošnju goriva, proizvođači motora propisuju svoje specifikacije za motorna ulja. Među najuticajnijim proizvođačima motora, koji postavljaju dodatne zahteve u pogledu kvaliteta motornog ulja, ubrajaju se Mercedes Benz, Volkswagen, Volvo i drugi. Dodatni zahtevi za kvalitetom utiču na poskupljenje razvoja i proizvodnje motornih ulja za proizvođače, a potrošačima otežava i komplikuje izbor prilikom kupovine.
Da bi neko od proizvođača motornih ulja dobio odobrenje proizvođača motora, da stavi proizvođačku specifikaciju na ambalažu, potrebno je da dostavi uzorak svog maziva u akreditovanu laboratoriju, priznatu od strane proizvođača motora, gde će se ono testirati. Ako motorno ulje prođe testove, dobija se odobrenje za korišćenje proizvođačke specifikacije (na primer VW 508.00/509.00), a komercijalni naziv ovog ulja stavlja se na listu odobrenih od strane proizvođača motora (ove liste su dostupne i mogu se naći na internetu).
Testovi motornog ulja su inače podeljeni u nekoliko kategorija:
1. Laboratorijski testovi
a. Laboratorijski testovi – gde se testiraju fizičko-hemijske karakteristike ulja (slike 1. i 2.);
b. Testovi na ispitnom stolu (na ispitnoj aparaturi ili originalnim delovima motora) – gde se na primer testiraju tribološka, reološka i druga svojstva i uticaji maziva. Primeri ovih testova su dati na slikama 3. i 4.
2. Motorni testovi
a. Testovi na reprezentativnom motoru određenog proizvođača – gde se testiraju određene grupe svojstava maziva i rad motora (slika 5);
b. Testovi na terenu – gde se u realnim uslovima eksploatacije ispituju performanse motornog ulja i motora.
Što se ide ka višem nivou testiranja, kompleksnost, obim, vreme i cena ispitivanja se uvećavaju. Svi testovi se izvode uz pomoć uređaja kojima se precizno (prema propisanom standardu) određuju svojstva od interesa.
Laboratorijski testovi u skladu sa ACEA specifikacijama uključuju testiranje osnovnih svojstava kao što su: stabilnost na smicanje, isparljivost po Noack, kompatibilnost ulja sa zaptivkama, penjenje, otpornost na koroziju, oksidacionu stabilnost, kinematsku i dinamičku viskoznost, TBN – baznost ulja, sadržaj sulfatnog pepela, sumpora, fosfora i hlora.
Motorni testovi, u skladu sa grupom svojstava koje želimo ispitati, sprovode se na reprezentativnom tipu motora. Na primer u okviru Sekvence III E, koristi se Peugeot TU5 JP motor, za ispitivanje oksidacione stabilnosti, disperzivnosti nesagorelih čestica čađi i čistoće klipnih prstenova (procedura CEC L-88-T-02), dok se Mercedes Benz M111 FE motor koristi za određivanje ekonomičnosti potrošnje goriva (procedura CEC L-54-T96). Neka od svojstava se mogu ispitivati na više tipova motora.
Zašto se specifikacije menjaju. Generalno gledano, potrebe za promenom specifikacija podstaknute su sledećim:
1. Nove regulative vlade koje zahtevaju unapređenja u pogledu emisije izduvnih gasova i što ekonomičnije potrošnje goriva;
2. Unapređenja hardverskih komponenti motora;
3. Nerešeni problemi sa važećim specifikacijama ili problemi sa upotrebom postojećih motornih ulja;
4. Želje za ostvarenjem boljih performansi motora, dužim trajanjem maziva i drugi benefiti korisnika i proizvođača.
Za kamione i putničke automobile smanjenje emisije izduvnih gasova ima najveći prioritet. Euro norma je uvedena 1993. godine - Euro 1. Od tada pa do danas, emisija azotnih oksida (NOx), čestica čađi, ali i drugih nečistoća koje ispuštaju novi dizel motori u kamionima drastično je smanjen. Na primer, u odnosu na Euro 1, kod Euro 5 motora nivo emisije azotnih oksida je smanjen za 95%, a čestica čađi za 97%. Samo ulja sa niskim sadržajem sulfatnog pepela, sumpora i fosfora (low SAPS), su adekvatna za Euro 6 motore. Da bi zadovoljili standarde, ovi motori imaju sisteme za naknadnu obradu izduvnih gasova selektivnim katalitičkim reduktorima (SRC), recilkulacijom izduvnih gasova (EGR) i filterima nesagorelih čestica čađi (DPF), koji su osetljivi na neke od komponenata motornog ulja, odnosno na ostatke sagorevanja ulja. Prilkom sagorevanja, zbog pojedinih aditiva prisutnih u motornom ulju, formira se pepeo, koji se tokom vremena taloži na finoj saćastoj strukturi DPF-a, usled čega izaziva njegovo oštećenje i onemogućava ispravan rad.
Sve u svemu, poznavanje specifikacija olakšaće izbor motornog ulja, a sa pravim izborom obezbediće se pouzdan i dugotrajan rad motora i njegovih komponenti.
Reference:
2019, API, Engine oil licensing and certification system
2016, EELQMS, A guide to the European Engine Lubricants Quality Management System
2016, ATIEL, Code of practice for developers, marketers and manufacturers of engine lubricants meeting the requirements of the ACEA oil sequences
Autori:
Dr Velibor Karanović, dipl.ing.
Dr Mitar Jocanović, dipl.ing.
MSc Marko Orošnjak, dipl.ing.